پنبه، تداعی کننده حس لطافت است و به علت کاربرد فراوان و تجارت پررونق، گاهی اوقات تحت عنوان طلای سفید از آن یاد می‌شود. هر چند که این الیاف تا حد زیادی نزد مردم شناخته شده است، اما ابهامات زیادی در رابطه با آن وجود دارد؛ به عبارت دیگر افراد زیادی درباره ویژگی‌ها و کاربرد آن سوال دارند؛ همچنین این پرسش همواره مطرح می‌شود که چگونه الیاف پنبه اصل، نخ پنبه و پارچه پنبه‌ای را تشخیص دهیم؟ برای آشنایی بیشتر با پنبه و گرفتن پاسخ پرسش‌های فوق تا انتهای مقاله الیاف پنبه چیست، با ما همراه باشید.
الیاف پنبه چیست؟
پنبه را می‌توان در زمره محصولات کشاورزی شگفت انگیز قرار داد؛ چرا که یکی از محبوب‌ترین و پرمصرف‌ترین الیاف طبیعی مورد استفاده در نساجی از میوه گیاه پنبه به دست می‌آید. به عنوان توضیح بیشتر باید اضافه کرد که این گیاه چند ساله بیشتر در مناطق گرم رشد می‌کند و ارتفاع آن ممکن است، به سه متر نیز برسد. آنچه به عنوان الیاف پنبه مورد استفاده قرار می‌گیرد، به همراه دانه‌هایی در درون میوه کپسولی شکل گیاه قرار دارد.
این الیاف، نرم و سفید رنگ است و حالت پف دارد؛ البته این نکته را باید اضافه کرد که در حالت عادی (پیش از فرآوری) رایج‌ترین ارقام پنبه، سفید مایل به کرم بسیار روشن هستند؛ اما پنبه‌هایی به رنگ کرم و حتی زرد و قهوه‌ای نیز یافت می‌شوند.
پنبه را به صورت دستی یا با کمک دستگاه، برداشت کرده، پس از جداسازی دانه و پاک کردن پنبه، آن را بسته بندی نموده و برای تبدیل به پنبه بهداشتی، نخ و سایر مصارف به کارخانه یا کارگاه منتقل می‌کنند.
لازم به ذکر است که همانند هر محصول کشاورزی دیگری، گیاه پنبه نیز تنوع گونه‌ای دارد و ارقام مختلف آن علاوه بر رنگ، از نظر طول، میزان نرمی و ظرافت، همچنین کیفیت و استحکام با یکدیگر متفاوت هستند. شایان ذکر است که ویژگی‌های فوق، علاوه بر گونه گیاهی پنبه، تا حدودی تحت تاثیر شرایط اقلیمی نیز قرار دارند.
همانطور که توضیح داده شد، الیاف پنبه از نوع الیاف طبیعی محسوب می‌شود اما الیاف تنها به الیاف طبیعی خلاصه نمی‌شود و انواع دیگری دارد. برای به دست آوردن اطلاعات بیشتر در مورد الیاف و انواع آن، مقاله الیاف چیست را مطالعه کنید
خصوصیات الیاف پنبه
بی تردید مهم‌ترین مشخصه الیاف پنبه، نرمی و لطافت آن است؛ اما علاوه بر این ویژگی‌هایی مثل قابلیت جذب آب بالا و مقاومت در برابر گرما و سرما، پنبه را به یکی از بهترین الیاف مورد استفاده در نساجی تبدیل کرده است؛ همچنین الیاف پنبه علی رغم لطافت و ظرافتی که دارد، از استحکام بالایی نیز برخوردار است.
گفته می‌شود که پنبه، قادر است، به اندازه حدود 8 درصد از وزن خود آب جذب کند؛ نکته جالب توجه این است که مرطوب شدن پنبه، میزان استحکام آن را افزایش می‌دهد.
مقاومت سایشی بالا و ضد حساسیت بودن از دیگر خصوصیات پنبه به شمار می‌روند؛ به همین دلیل است که پنبه، بهترین متریال برای تمیز کردن پوست است و برای تزریقات پزشکی نیز همواره مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ همچنین الیاف پنبه، قابلیت رنگ پذیری بسیار خوبی دارند و الکتریسیته ساکن را در درون خود نگه نمی‌دارند.
سوای از آنچه گفته شد، الیاف پنبه در برابر مواد اسیدی و قلیایی مقاوم است و حتی در مواجهه با مواد اکسیدکننده نیز تا حدودی دوام می‌آورند.
جهت تکمیل مبحث خصوصیات الیاف پنبه باید گفت که الیاف طبیعی به دست آمده از گیاه پنبه در حالت عادی، تقریباً بین 14 تا 35 میلی‌متر طول دارند و قطر آنها حدودا‍ً بین 15 تا 20 میکرون است.
انواع الیاف پنبه چیست؟
همان گونه که در قسمت‌های پیشین تا حدودی توضیح داده شد، پنبه، انواع مختلفی دارد و اقسام گوناگون آن از نظر رنگ، طول الیاف، میزان ظرافت و استحکام با هم فرق دارند. بدیهی است که ارقام مختلف این محصول گیاهی با اسامی گوناگونی نیز خوانده می‌شوند. در ادامه چند نمونه از مهم‌ترین نمونه‌های پنبه را معرفی می‌کنیم.
پنبه پیما
مرغوب‌ترین نوع پنبه است که به خاطر داشتن لطافت زیاد به میزان بالایی برای تولید لباس زیر، لباس خواب و همچنین کالای خواب به کار می‌رود. منسوجات تولید شده با پنبه پیما در مقایسه با سایر پارچه‌های پنبه‌ای چروک پذیری بسیار کمی دارند. این پنبه، اصالتاً متعلق به کشورهای آمریکای جنوبی است، استحکام بالایی دارد و به راحتی پاره نمی‌شود.
پنبه مصری
پنبه مصری نیز همانند پنبه پیما شهرت بالایی دارد؛ تفاوت عمده این پنبه با محصول قبلی، محل کشت آن است.
پنبه آپلند
آپلند، نوعی پنبه بسیار رایج و پرمصرف است که طول الیاف آن تقریباً کوتاه بوده و گفته می‌شود که نزدیک به نود درصد پنبه جهان از نوع آپلند است.
پنبه ارگانیک
به طور کلی اصطلاح ارگانیک به محصولات کشاورزی اطلاق می‌شود که بدون استفاده از مواد شیمیایی پرورش می‌یابد؛ پنبه نیز از این قانون مستثنی نیست اما علاوه بر این پنبه ارگانیک، پس از برداشت نیز بدون کمک گرفتن از هر گونه ماده اضافه‌ای، پاکسازی و آماده می‌شود.
پنبه مرسریزه
در مقابل پنبه ارگانیک، پنبه مرسریزه وجود دارد که با کمک یک سری مواد شیمیایی، فرآوری و آماده می‌گردد. شایان ذکر است که مرسریزه کردن پنبه، نرمی و کیفیت آن را افزایش می‌دهد و در واقع باعث می‌شود، پارچه نهایی، لطیف‌تر و مرغوب‌تر باشد.
بیشتر بخوانید: نخ ویسکوز چیست؟
مزایا و معایب الیاف پنبه چیست؟
در قسمت خصوصیات الیاف پنبه، تا حدودی به بیان ویژگی‌های مثبت این محصول پرداختیم. در اینجا به منظور معرفی بیشتر پنبه، توضیحات بیشتری درباره مزایای آن در صنایع مختلف (به خصوص نساجی) ارائه می‌دهیم. نکته قابل ذکر این است که الیاف مذکور، علی رغم همه مزایایی که دارد، دارای معایبی نیز هست.
مزایای الیاف پنبه
برخی از مهم‌ترین مزایای الیاف پنبه برای تولید پارچه و لباس عبارتند از:
لطافت و راحتی
ماهیت نرم و لطیف پنبه باعث می‌شود که البسه تولید شده با آن، از هر نظر با پوست بدن سازگار باشند و هیچ گونه حساسیتی ایجاد نکنند. این ویژگی باعث می‌شود که تولید کنندگان انواع زیرپوش، رکابی و سایر پوشاک زیر، خرید الیاف پنبه را برای تولید محصولات خود، مدنظر قرار دهند؛ همچنین نرمی و لطافت منحصر به فرد پنبه موجب شده است که جایگاه ویژه‌ای در تزریقات و پانسمان داشته باشد.
قابلیت تنفس بسیار خوب
تنفس خوب از اصلی‌ترین ویژگی‌های الیاف پنبه و منسوجات حاصل از آن است. به عنوان توضیح بیشتر باید اضافه کرد که قابلیت تنفس لباس پنبه‌ای مانع تعریق بیش از حد بدن می‌گردد؛ به همین علت از پارچه نخ پنبه برای تولید لباس‌های تابستانه و پوشاک راحتی استفاده می‌شود.
ضد رطوبت بودن
علاوه بر پیشگیری از تعریق، الیاف پنبه‌ای، عرق بدن را به خوبی جذب می‌کنند. این رطوبت، به سرعت تبخیر می‌شود؛ در نتیجه می‌توان گفت که استفاده از لباس پنبه‌ای، نقش مهمی در بهداشت فردی ایفا می‌کند؛ زیرا جذب رطوبت بدن و تبخیر آن توسط الیاف، مانع رشد قارچ‌ها و باکتری‌های مضر خواهد شد.
عایق بودن در برابر درجه حرارت‌های مختلف
پنبه شاید از معدود الیافی باشد که هم برای تولید پوشاک تابستانه و هم برای لباس‌های زمستانه از آن استفاده می‌شود؛ زیرا این الیاف در مواجهه با گرما بسیار مقاوم هستند؛ در واقع یک لباس نازک تابستانه پنبه‌ای با عبور دادن راحت هوا و عدم نفوذ گرمای بیرون، به خنک نگه داشتن بدن کمک می‌کند؛ در مقابل آن لباس‌های ضخیم زمستانه پنبه‌ای، هوا را در میان الیاف خود نگه داشته و باعث گرم نگه داشتن بدن خواهند شد.
لازم به ذکر است که ویژگی عایق بودن الیاف پنبه، باعث می‌شود که این متریال طبیعی برای ساخت مواد عایق در صنایع گوناگون کاربرد داشته باشد.
مقاومت در برابر شستشو
پنبه و منسوجات حاصل از آن را می‌توان با خیال راحت در ماشین لباسشویی انداخت و یا با دست شست. این الیاف در برابر مواد شوینده، بسیار مقاوم هستند؛ همچنین به راحتی پاره و فرسوده نمی‌گردند.
معایب الیاف پنبه
حال به بیان معایب الیاف پنبه می‌پردازیم:
انقباض یا آب رفتگی
قابلیت جذب بالای رطوبت باعث می‌شود که البسه نخ پنبه بعد از چند بار شستشو، دچار انقباض شده یا اصطلاحاً آب رفته و کوچک شوند؛ البته این مشکل، راه حل دارد؛ راهکار سنتی، آب زدن پارچه قبل از دوخت و تهیه لباس با اندازه بزرگتر است؛ اما امروزه برخی پارچه‌های پنبه‌ای را طی فرآیند خاصی در برابر آب رفتگی مقاوم می‌کنند.
چروک شدن پارچه پنبه‌ای
پارچه‌های نخ پنبه، نسبتاً زود چروک می‌شوند و شاید این مسئله، مهم‌ترین ایراد آنها باشد؛ اما خوشبختانه اتوکشی آنها چندان مشکل نیست.
برای دریافت اطلاعات بیشتر در این باره، پیشنهاد می‌شود مقاله مزایا و معایب پارچه نخ پنبه را مطالعه نمایید.
کاربرد الیاف پنبه
بی‌تردید تولید نخ و انواع پارچه، اصلی‌ترین کاربرد الیاف پنبه است؛ در واقع انواع نخ با نمره‌ها و رنگ‌های مختلف را می‌توان با پنبه تولید کرد؛ همچنین شاهد بافت انواع پارچه با ضخامت‌ها و بافت‌های گوناگون می‌باشیم؛ به عنوان مثال از پارچه نخی (نخ پنبه لطیف و ظریف)، پارچه متقال، جین و پارچه مخمل نام می‌بریم.
همان طور که در قسمت‌های پیشین نیز بارها اشاره شد، الیاف پنبه به خصوص برای دوخت لباس زیر، لباس خواب، همچنین لباس کودک، حوله و جوراب به کار می‌رود، به علاوه از الیاف پنبه برای تولید کاموا و نخ مخصوص قلاب بافی نیز استفاده می‌شود؛ همچنین پنبه برای ساخت پارچه‌های بدون بافت نیز کاربرد دارد.
به طور کلی الیاف پنبه، ممکن است، به تنهایی یا همراه با سایر الیاف طبیعی و مصنوعی برای تهیه نخ و پارچه به کار رود. علاوه بر اینها از پنبه، برای تهیه دستمال کاغذی و لوازم بهداشتی مشابه استفاده می‌کنند. ساخت چادر صحرایی، تور ماهیگری و کاغذ صافی از دیگر کاربردهای قابل ذکر الیاف پنبه به شمار می‌روند.
شناسایی الیاف پنبه
اگر تا به اینجای مقاله را مطالعه کرده باشید، تا حدودی نسبت به ویژگی‌ها و مصارف الیاف پنبه، شناخت به دست آورده‌اید. حال نوبت به سوال مطرح شده در ابتدای نوشتار می‌رسد. در ادامه، روش‌های مختلف شناسایی الیاف پنبه را بیان می‌کنیم.
آنالیز بصری
در این روش، با مشاهده دقیق ظاهر الیاف می‌توان به ماهیت آنها پی برد. الیاف پنبه به طور کلی، ظاهری نرم، سفید و با درخشش ملایمی دارند. طول متوسط آنها بین 12 تا 25 میلی‌متر متغیر بوده و در زیر نور، کمی موج‌دار به نظر می‌رسند
تست کشش
الیاف پنبه تا حدی کشسان بوده و پس از کشش، به شکل اولیه خود باز می‌گردند. همچنین، استحکام آنها در حالت مرطوب، بیشتر از حالت خشک است
تست محلول اسید سولفوریک
این روش تخصصی‌تر، با قرار دادن الیاف در محلول اسید سولفوریک انجام می‌شود. در صورت تغییر رنگ الیاف به زرد، می‌توان آنها را پنبه تشخیص داد
شناسایی پنبه با سوزاندن آن
همان گونه که می‌دانیم، پنبه در برابر دمای بالا مقاوم است؛ اما در صورت مواجهه با آتش، با سرعت متوسطی می‌سوزد و بویی شبیه به بوی کاغذ سوخته از خود متساعد می‌کند. نکته مهم این است که الیاف پنبه اصل در صورت آتش گرفتن به هیچ عنوان جمع نمی‌شوند و پس از خروج از آتش نیز به سوختن ادامه می‌دهند. خاکستر حاصل از سوختن پنبه، نرم و خاکستری رنگ است.
استفاده از ماده حلال پنبه
یکی دیگر از روش‌های تشخیص الیاف پنبه، قرار دادن آن در اسید سولفوریک است؛ البته غلظت اسید سولفوریک باید حداقل 75 درصد باشد؛ تا پنبه را در خود حل کند.
بررسی فیزیکی الیاف پنبه
الیاف پنبه را با بررسی شکل ظاهری و مشخصات فیزیکی نیز می‌توان تشخیص داد. در این راستا لازم است، گفته شود، در صورت بررسی طولی الیاف مذکور، یک سری پیچیدگی‌ها مشاهده می‌کنیم؛ اما در مقطع عرضی الیاف پنبه، تاب‌های لوبیایی شکل دیده می‌شوند؛ علاوه بر اینها لطافت، شفافیت و یکدستی ظاهر پنبه تا حدودی نشان دهنده اصالت آن است.
همچنین مرطوب کردن الیاف، روشی دیگری برای تشخیص پنبه محسوب می‌شود؛ همان گونه که در بخش‌های پیشین توضیح داده شد، پنبه تا 8 درصد وزن خود و 50 درصد حجم خود آب جذب می‌کند.
ناگفته نماند که زیردست خوب، لطافت و سبکی و ظاهر مات از مهم‌ترین مشخصات منسوجات پنبه‌ای هستند؛ حتی نخ‌های نازک پنبه‌ای در مقایسه با ظرافت خود، دوام بالایی در برابر پارگی دارند.
بیشتر بخوانید: نخ پنبه چیست؟
نحوه نگهداری از الیاف پنبه
نحوه نگهداری از پنبه تا حدودی به کاربرد آن بستگی دارد؛ به عنوان مثال استریل نگه داشتن پنبه‌های پزشکی و آرایشی بسیار مهم است.
به طور کلی هر نوع الیاف پنبه را باید در محیط خشک، به دور از رطوبت و گرمای زیاد، نگهداری کرد. شایان ذکر است که تابش نور مستقیم خورشید، باعث تغییر رنگ طبیعی پنبه و کاهش کیفیت آن خواهد شد. علاوه بر اینها با توجه به ماهیت گیاهی پنبه، باید همواره مواظب نفوذ میکروب‌ها باشیم؛ از این رو نگهداری آن در بسته‌بندی مناسب، اهمیت دارد.
سخن پایانی
در این مقاله تلاش نمودیم تا هر آنچه که شما برای آشنایی با الیاف پنبه نظیر انواع، کاربردها، ویژگی‌ها، نحوه شناسایی و روش نگهداری نیاز دارید، بررسی نماییم. پیشنهاد می‌شود برای اطلاع از آخرین اطلاعات در حوزه نخ و الیاف، به بخش مقالات سایت مراجعه نمایید.