انتخاب پارچه مناسب، چه برای لباس روزمره، چه برای پوشاک ورزشی یا حتی منسوجات خانگی، تصمیمی است که مستقیماً بر راحتی، دوام، ظاهر و حتی سلامت پوست ما تأثیر می‌گذارد. در میان انبوهی از انواع پارچه موجود در بازار، ویسکوز و پلی استر دو نامی هستند که به کرات شنیده می‌شوند. اما واقعاً تفاوت ویسکوز و پلی استر در چیست؟ کدام یک حس بهتری روی پوست دارد؟ کدام بادوام‌تر است؟ و مهم‌تر از همه، کدام یک برای نیازها و اولویت‌های شما انتخاب هوشمندانه‌تری خواهد بود؟
در این راهنمای جامع از فورپیلارز، به عنوان متخصص شما در حوزه انواع نخ و پارچه، قصد داریم به عمق این دو لیف پرکاربرد سفر کنیم. ما تمام جنبه‌های کلیدی، از منشأ و فرآیند تولید گرفته تا خصوصیات فیزیکی، مزایا، معایب، کاربردها و نکات نگهداری هر یک را به دقت بررسی خواهیم کرد. هدف ما این است که در پایان این مقاله، شما با دیدی باز و اطلاعاتی کامل، بتوانید بهترین تصمیم را برای انتخاب بین پارچه ویسکوز و پارچه پلی استر بگیرید. پس با ما همراه باشید تا گره از این ابهام باز کنیم.
ویسکوز (Viscose) چیست؟
ویسکوز، که گاهی با نام ریون نیز شناخته می‌شود، یکی از جالب‌ترین بازیگران در دنیای منسوجات است. این لیف در دسته‌بندی الیاف نیمه‌مصنوعی قرار می‌گیرد، به این معنی که اگرچه توسط انسان و طی فرآیندهای شیمیایی تولید می‌شود، اما ماده اولیه آن کاملاً طبیعی و گیاهی است.
داستان ویسکوز به اواخر قرن نوزدهم بازمی‌گردد، زمانی که دانشمندان به دنبال راهی برای تولید ابریشم مصنوعی با هزینه کمتر بودند.الیاف ویسکوز از سلولز خالص شده چوب درختان (مانند کاج، صنوبر، اوکالیپتوس) یا سایر گیاهان سلولزی (مانند بامبو یا پنبه لینتر) به دست می‌آید. این سلولز طی یک فرآیند شیمیایی پیچیده، ابتدا در محلول قلیایی حل شده و سپس با استفاده از موادی مانند کربن دی‌سولفید به یک مایع غلیظ و چسبناک (ویسکوز) تبدیل می‌شود. این مایع سپس از روزنه‌های بسیار ریزی عبور داده شده و در یک حمام اسیدی منعقد می‌شود تا به شکل رشته‌های لیف درآید. این رشته‌ها پس از شستشو، سفیدگری و خشک شدن، آماده ریسندگی و تبدیل به نخ ویسکوز می‌شوند. به دلیل منشأ طبیعی سلولزی، برخی آن را نزدیک به الیاف طبیعی می‌دانند.
ویژگی‌های پارچه ویسکوز
پارچه ویسکوز به دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فردش محبوبیت زیادی کسب کرده است:
- نرمی و لطافت: ویسکوز اغلب حسی شبیه به پنبه یا حتی ابریشم روی پوست دارد و بسیار لطیف و راحت است.
- درخشندگی: این پارچه معمولاً درخشندگی زیبایی دارد که به آن ظاهری لوکس می‌بخشد.
- جذب رطوبت بالا: ویسکوز قابلیت جذب رطوبت خوبی دارد (حتی بیشتر از پنبه)، که باعث می‌شود در هوای گرم و مرطوب احساس خنکی ایجاد کند.
- رنگ‌پذیری عالی: به راحتی رنگ می‌گیرد و می‌توان آن را در طیف وسیعی از رنگ‌های زنده و شفاف تولید کرد.
- قابلیت تنفس خوب: هوا به خوبی از آن عبور می‌کند و مانع از حبس شدن گرما و رطوبت در کنار پوست می‌شود.
- ریزش زیبا (Drapability): پارچه‌های ویسکوز معمولاً ریزش خوبی دارند و به زیبایی روی اندام قرار می‌گیرند، که آن‌ها را برای لباس‌های струящийся (روان و مواج) مناسب می‌کند.
پلی استر (Polyester) چیست؟
در نقطه مقابل ویسکوز، پلی استر قرار دارد؛ یک قهرمان بی‌بدیل در دسته الیاف مصنوعی. پلی استر از مشتقات نفتی و طی فرآیندهای کاملاً شیمیایی تولید می‌شود و به دلیل دوام، تطبیق‌پذیری و قیمت مناسب، به یکی از پرمصرف‌ترین الیاف در جهان تبدیل شده است.
پلی استر در اواسط قرن بیستم توسط دانشمندان بریتانیایی و آمریکایی توسعه یافت. فرآیند تولید
شامل یک واکنش شیمیایی بین اسید و الکل (معمولاً اتیلن گلیکول و ترفتالیک اسید) است که منجر به تشکیل یک پلیمر می‌شود. این پلیمر ذوب شده و از طریق رشته‌ساز (Spinneret) عبور داده می‌شود تا رشته‌های بلند لیف شکل بگیرند. این رشته‌ها سپس کشیده، سرد و به اندازه‌های مختلف برش داده می‌شوند یا به صورت نخ فیلامنتی پیوسته برای تولید پارچه پلی استر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
ویژگی‌های پارچه پلی استر
خاطر مجموعه ویژگی‌های کاربردی‌اش شناخته می‌شود:
- دوام و استحکام بالا: پلی استر بسیار مقاوم در برابر سایش، پارگی و کشش است.
- مقاومت فوق‌العاده در برابر چروک: لباس‌های پلی استری به ندرت چروک می‌شوند و ظاهر مرتب خود را به خوبی حفظ می‌کنند.
- خشک شدن سریع: به دلیل آب‌گریز بودن (جذب رطوبت بسیار کم)، به سرعت خشک می‌شود که آن را برای لباس‌های ورزشی و بیرونی ایده‌آل می‌کند.
- ثبات رنگ عالی: رنگ‌ها در پلی استر بسیار پایدار هستند و به راحتی محو یا کم‌رنگ نمی‌شوند.
- مقاومت در برابر کپک و بید: به دلیل ماهیت مصنوعی، در برابر عوامل بیولوژیکی مانند کپک و بید مقاوم است.
- حفظ شکل: لباس‌های پلی استری شکل اولیه خود را به خوبی حفظ می‌کنند و کمتر دچار تغییر ابعاد (آبرفت یا وا رفتن) می‌شوند.
- قیمت مناسب: معمولاً از بسیاری از الیاف طبیعی و حتی ویسکوز ارزان‌تر است.
۱۲ تفاوت ویسکوز و پلی استر
حالا که با هر یک از این الیاف به طور جداگانه آشنا شدیم، بیایید آن‌ها را در یک مقایسه مستقیم و نکته به نکته قرار دهیم تا تفاوت ویسکوز و پلی استر به شکل واضح‌تری مشخص شود. هر یک از این جنبه‌ها می‌تواند در تصمیم‌گیری نهایی شما برای انتخاب پارچه مناسب، نقش کلیدی ایفا کند.
منشا الیاف: از نظر منشأ الیاف، ویسکوز یک لیف نیمه‌مصنوعی است که از سلولز گیاهی، مانند چوب درختان، به دست می‌آید؛ بنابراین ماده اولیه آن طبیعی است هرچند فرآیند تولیدش شیمیایی است و می‌توان آن را نوعی بازیافت ازالیاف طبیعی دانست. در مقابل، پلی استر یک لیف کاملاً مصنوعی است که از مشتقات نفتی و طی فرآیندهای پلیمریزاسیون در صنعت پتروشیمی تولید می‌شود و هیچ گونه ریشه طبیعی در ماده اولیه خود ندارد، که این اصلی‌ترین تفاوت در خاستگاه این دو لیف به شمار می‌رود.
حس پارچه و راحتی روی پوست: وقتی صحبت از حس پارچه و راحتی روی پوست به میان می‌آید، پارچه ویسکوز اغلب بافتی نرم، لطیف و گاهی ابریشم‌مانند ارائه می‌دهد که برای بسیاری از افراد حس طبیعی‌تر و دلپذیرتری دارد. در سوی دیگر، حس پارچه پلی استر می‌تواند بسته به نوع فرآوری و بافت، از نرم تا کمی زبر متغیر باشد و برخی افراد ممکن است حس مصنوعی بودن آن را به اندازه لطافت ذاتی ویسکوز دوست نداشته باشند، هرچند پیشرفت‌های تکنولوژی در تولید پلی استر، نرمی آن را به شکل قابل توجهی بهبود بخشیده است.
قابلیت تنفس و جریان هوا: قابلیت تنفس و جریان هوا یکی دیگر از تفاوت‌های مهم است؛ ویسکوز معمولاً قابلیت تنفس خوبی دارد و اجازه می‌دهد هوا به راحتی از میان الیافش عبور کند که این ویژگی به خنک ماندن بدن در هوای گرم کمک می‌کند. اما پلی استر، به طور ذاتی، قابلیت تنفس کمتری نسبت به ویسکوز دارد و ممکن است در هوای گرم و فعالیت زیاد، باعث احساس گرما و عدم گردش هوای مناسب شود، مگر اینکه از انواع خاص پلی استر با فناوری‌های بهبود تنفس‌پذیری (مانند پارچه‌های ورزشی تخصصی) استفاده شود.
میزان جذب رطوبت و تعریق: در زمینه جذب رطوبت، ویسکوز عملکردی شبیه به الیاف طبیعی مانند پنبه از خود نشان می‌دهد و جاذب رطوبت بالایی است، به این معنی که عرق و رطوبت بدن را به خود جذب می‌کند که می‌تواند در ایجاد حس خنکی مؤثر باشد اما در عوض دیرتر خشک می‌شود. پلی استر، برعکس، آب‌گریز است و رطوبت بسیار کمی جذب می‌کند (خاصیت wicking)؛ این لیف رطوبت را از سطح پوست دور کرده و به سطح خارجی پارچه منتقل می‌کند تا سریع‌تر تبخیر شود، به همین دلیل پارچه پلی استر بسیار سریع خشک می‌شود و برای لباس‌های ورزشی ایده‌آل است.
دوام و طول عمر پارچه: از نظر دوام و طول عمر، الیاف پلی استر معمولاً برتری قابل توجهی دارند؛ این الیاف بسیار مقاوم در برابر سایش، پارگی و کشش هستند و طول عمر بالایی از خود نشان می‌دهند. در مقابل، ویسکوز، به‌ویژه زمانی که خیس است، استحکام کمتری دارد و ظریف‌تر محسوب می‌شود؛ بنابراین مستعد آسیب‌دیدگی، پرز دادن و ساییدگی بیشتری نسبت به پلی استر است و نیاز به مراقبت دقیق‌تری برای حفظ دوام خود دارد.
مقاومت در برابر چین و چروک: مقاومت در برابر چین و چروک یکی از بارزترین تفاوت‌های کاربردی بین این دو است. پارچه ویسکوز تمایل زیادی به چروک شدن دارد و برای حفظ ظاهر آراسته، اغلب نیازمند اتوکشی منظم است. در نقطه مقابل، پلی استر مقاومت فوق‌العاده‌ای در برابر چروک از خود نشان می‌دهد؛ لباس‌های تهیه شده از الیاف پلی استر معمولاً حتی پس از شستشو و استفاده، ظاهر صاف و مرتب خود را حفظ می‌کنند و به ندرت نیاز به اتوکشی پیدا می‌کنند.
ثبات رنگ و مقاومت در برابر محو شدن: ثبات رنگ نیز جنبه دیگری از تفاوت‌هاست. ویسکوز رنگ‌پذیری بسیار خوبی دارد و می‌توان آن را در طیف وسیعی از رنگ‌های درخشان و زنده تولید کرد، اما ممکن است این رنگ‌ها در برابر شستشوی مکرر یا قرار گرفتن طولانی مدت در معرض نور خورشید، به‌تدریج دچار محو شدگی یا تغییر شوند. از طرف دیگر، پلی استر دارای ثبات رنگ عالی است؛ رنگ در الیاف پلی استر به خوبی تثبیت می‌شود و مقاومت بسیار بالایی در برابر شستشو، نور خورشید و سایر عوامل محیطی از خود نشان می‌دهد.
نحوه نگهداری و دستورالعمل شستشو: نحوه نگهداری و شستشو برای این دو پارچه متفاوت است. پارچه ویسکوز معمولاً به مراقبت بیشتری نیاز دارد؛ اغلب توصیه می‌شود که با دست یا با استفاده از برنامه ملایم ماشین لباسشویی و آب سرد شسته شود، زیرا ممکن است دچار آبرفت شود یا در حالت خیس آسیب‌پذیرتر باشد و نباید آن را برای خشک کردن پیچاند. در مقابل، پارچه پلی استر نگهداری بسیار آسانی دارد؛ به راحتی با ماشین لباسشویی قابل شستشو است، اغلب در برابر آبرفت و تغییر شکل مقاوم بوده و به سرعت نیز خشک می‌شود.
تاثیرات زیست محیطی؛ تجدیدپذیری با ملاحظات در برابر پایداری با چالش از منظر تاثیرات زیست محیطی، هر دو لیف ملاحظات خاص خود را دارند. ماده اولیه الیاف ویسکوز، یعنی سلولز، تجدیدپذیر است و خود لیف نیز تحت شرایط مناسب زیست‌تخریب‌پذیر محسوب می‌شود؛ با این حال، فرآیند تولید سنتی ویسکوز می‌تواند با استفاده از مواد شیمیایی قوی و مصرف آب زیاد، بار زیست‌محیطی قابل توجهی داشته باشد، هرچند روش‌های جدیدتر و پایدارتری مانند لیوسل در حال بهبود این وضعیت هستند. در طرف دیگر، الیاف پلی استر از منابع نفتی تجدیدناپذیر تولید می‌شوند و زیست‌تخریب‌پذیر نیستند که این امر منجر به نگرانی‌هایی در مورد آلودگی میکروپلاستیک‌ها شده است؛ با این وجود، تولید پلی استر بازیافتی (rPET) به عنوان یک گزینه پایدارتر برای کاهش این اثرات منفی رو به افزایش است.
کاربردهای رایج در صنعت پوشاک و نساجی: کاربردهای این دو لیف نیز منعکس‌کننده ویژگی‌های متفاوت آنهاست. ویسکوز به دلیل نرمی، درخشندگی و ریزش زیبا، اغلب در تولید لباس‌های زنانه مانند پیراهن، دامن و بلوز، لباس‌های تابستانی، آستری لباس‌ها و لباس‌های راحتی به کار می‌رود. در مقابل، پلی استر به خاطر دوام بالا، مقاومت در برابر چروک، خشک شدن سریع و قیمت مناسب، به طور گسترده در تولید لباس‌های ورزشی، لباس‌های فرم و کار، لباس‌های بیرونی مانند کاپشن و بارانی، و همچنین در منسوجات خانگی نظیر پرده، رومبلی، پتو و انواع کیف و کوله‌پشتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
حساسیت‌زایی و سازگاری با پوست: از نظر حساسیت‌زایی و سازگاری با پوست، پارچه ویسکوز به دلیل منشأ طبیعی‌تر سلولزی و نرمی ذاتی، معمولاً برای افرادی که پوست حساس دارند، انتخاب ملایم‌تری به شمار می‌رود و کمتر احتمال دارد که باعث ایجاد آلرژی یا تحریک پوستی شود، مگر آنکه مواد شیمیایی باقی‌مانده از فرآیند تولید در آن به کار رفته باشد. در مقابل، پارچه پلی استر، به ویژه اگر از انواع با تنفس‌پذیری پایین باشد و باعث تعریق زیاد شود، ممکن است در برخی افراد با پوست بسیار حساس، منجر به تحریک یا واکنش‌های آلرژیک خفیف گردد.
قیمت و صرفه اقتصادی: در نهایت، از نظر قیمت و صرفه اقتصادی، معمولاً ویسکوز نسبت به پنبه هزینه بیشتری دارد اما از الیافی مانند ابریشم طبیعی ارزان‌تر است و قیمت آن بسته به کیفیت، برند و نوع فرآوری می‌تواند متغیر باشد. در سوی دیگر، پلی استر به طور کلی یکی از مقرون‌به‌صرفه‌ترین و ارزان‌ترین انواع نخ و الیاف موجود در بازار جهانی است که این عامل، در کنار ویژگی‌های عملکردی مطلوبش، به استفاده گسترده و محبوبیت بالای آن در صنایع مختلف نساجی کمک شایانی کرده است.
انتخاب هوشمندانه بین ویسکوز و پلی استر با فورپیلارز
همانطور که در این بررسی جامع مشاهده کردید، هیچ پاسخ قطعی برای اینکه “ویسکوز بهتر است یا پلی استر؟” وجود ندارد. هر یک از این الیاف دارای مجموعه‌ای از ویژگی‌ها، مزایا و معایب خاص خود هستند که آن‌ها را برای کاربردهای متفاوتی مناسب می‌سازد. تفاوت ویسکوز و پلی استر در نهایت به اولویت‌های شما بستگی دارد: آیا به دنبال نرمی و حس طبیعی هستید (ویسکوز)، یا دوام و نگهداری آسان برایتان مهم‌تر است (پلی استر)؟
در فورپیلارز، ما مفتخریم که با ارائه طیف گسترده‌ای از الیاف و نخ‌های باکیفیت، از جمله الیاف ویسکوز و الیاف پلی استر، در کنار شما هستیم تا بهترین مواد اولیه را برای پروژه‌های نساجی خود انتخاب کنید. اگر سوالات بیشتری دارید یا نیاز به مشاوره تخصصی در زمینه انتخاب الیاف و نخ دارید، کارشناسان ما همواره آماده پاسخگویی به شما هستند. با ما تماس بگیرید.